Quan điểm biện chứng duy vật trong tư tưởng Hồ Chí Minh

Tác giả: Hà Phi Hoàng

Cốt lõi trong tư tưởng Hồ Chí Minh là thế giới quan và phương pháp luận duy vật biện chứng. Đó là kết quả của sự tiếp thu có chọn lọc và vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác – Lênin, kết hợp nhuần nhuyễn với tinh hoa văn hóa nhân loại, đặc biệt là văn hóa phương Đông và phương Tây, trên nền tảng thực tiễn sinh động của cách mạng Việt Nam và phong trào cách mạng thế giới. Chính vì vậy, tư tưởng Hồ Chí Minh không chỉ mang giá trị khoa học sâu sắc mà còn có sức sống bền vững, trở thành nền tảng tư tưởng, kim chỉ nam cho mọi hoạt động của Đảng và Nhân dân ta trong suốt tiến trình cách mạng.

Chủ nghĩa duy vật biện chứng – hạt nhân lý luận của chủ nghĩa Mác – Lênin – là sự thống nhất chặt chẽ giữa lập trường duy vật và phương pháp biện chứng, coi sự vật, hiện tượng luôn vận động, phát triển trong mối liên hệ phổ biến. Hồ Chí Minh sớm nhận thức rõ giá trị to lớn của phương pháp biện chứng duy vật, coi đó là ưu điểm nổi bật của chủ nghĩa Mác, là công cụ khoa học sắc bén để nhận thức và cải tạo thế giới. Trên cơ sở nắm vững bản chất khoa học và cách mạng của phép biện chứng duy vật, Người đã vận dụng một cách sáng tạo vào thực tiễn cách mạng Việt Nam, đồng thời yêu cầu cán bộ, đảng viên phải không ngừng học tập, rèn luyện tư duy biện chứng để giải quyết đúng đắn những vấn đề đặt ra trong thực tiễn.

Tư tưởng Hồ Chí Minh thể hiện rõ đặc trưng của phương pháp duy vật biện chứng, trước hết ở quan điểm toàn diện và quan điểm phát triển. Người luôn xem xét sự vật trong chỉnh thể các mối liên hệ phong phú, đa dạng, đặt sự vật trong quá trình vận động, biến đổi không ngừng. Vì vậy, khi đánh giá con người, tổ chức hay sự việc, phải tránh cách nhìn phiến diện, cứng nhắc, siêu hình; phải đặt trong bối cảnh lịch sử – cụ thể, trong cả quá trình quá khứ, hiện tại và xu hướng tương lai.

Vận dụng quy luật mâu thuẫn của phép biện chứng duy vật, Hồ Chí Minh luôn coi trọng việc nhận diện đúng mâu thuẫn cơ bản của xã hội, phân biệt rõ mâu thuẫn chủ yếu và mâu thuẫn thứ yếu, từ đó xác định đúng đường lối, chiến lược và sách lược cách mạng. Trong từng giai đoạn lịch sử, Người đã xử lý linh hoạt, sáng tạo các mối quan hệ và mâu thuẫn, nắm bắt thời cơ, đưa cách mạng Việt Nam vượt qua những tình thế vô cùng khó khăn, hiểm nghèo để đi tới thắng lợi.

Một nét nổi bật trong tư duy biện chứng của Hồ Chí Minh là đề cao sự thống nhất, đoàn kết và hài hòa trong đa dạng. Người luôn khẳng định đoàn kết là sức mạnh, là nhân tố quyết định mọi thắng lợi của cách mạng. Quan điểm thống nhất giữa lợi ích cá nhân và lợi ích tập thể, giữa tài và đức, giữa lý luận và thực tiễn, giữa nói và làm… thể hiện sâu sắc tư duy biện chứng, khoa học và nhân văn của Người.

Từ lập trường duy vật biện chứng, Hồ Chí Minh kiên quyết phê phán và đấu tranh chống các căn bệnh nguy hiểm như chủ quan duy ý chí, quan liêu, giáo điều, kinh nghiệm chủ nghĩa và chủ nghĩa cá nhân. Người chỉ rõ, những căn bệnh đó bắt nguồn từ việc vi phạm các nguyên tắc cơ bản của chủ nghĩa duy vật biện chứng, làm sai lệch nhận thức, dẫn tới những quyết định thiếu cơ sở khoa học, gây tổn hại cho sự nghiệp cách mạng.

Học tập và vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về chủ nghĩa duy vật biện chứng, theo tinh thần Người căn dặn, không phải là học thuộc lòng giáo điều, mà là nắm vững tinh thần, phương pháp để xử lý đúng đắn mọi vấn đề trong thực tiễn cách mạng. Đó là sự thống nhất biện chứng giữa lý luận và thực tiễn, giữa nhận thức và hành động, giữa tư duy khoa học và trách nhiệm chính trị. Chính điều đó làm nên giá trị trường tồn của tư tưởng Hồ Chí Minh đối với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa hiện nay và trong tương lai.